بازار نفت انگار تصمیم خودش را گرفته است. تصمیمی برای ثبات و ایستادن در نقطه‌ای مشخص ندارد. هفته گذشته به‌ویژه روزهای آخر آن شاید از جمله روزهای سیاه این محصول در چند سال اخیر بود. کاهش قیمت‌ها که از ماه پیش شروع شده، در این هفته روند شتابانی به خود گرفت و رکورد بی‌سابقه‌ای را به ثبت رساند. در این هفته در اتفاقی کم‌سابقه در دو روز آخر هفته قیمت نفت ساعت به ساعت تعیین می‌شد و این تعیین روند نزولی پی در پی تجربه می‌کرد.
رسیدن قیمت نفت خام به زیر ٤٩ دلار و نفت برنت به کمتر از ٥٣ دلار در آخرین روزهای هفته گذشته بازار نفت را نقره داغ کرد. ثبت قیمت نفت خام آمریکا تا ٥/٤٨ دلار و هر بشکه نفت برنت به ٣٢/٥١ دلار در ساعات پایانی سه‌شنبه گذشته برای همگان ثابت کرد که بازار نفت تصمیم خود را گرفته و دیگر به‌صورت جدی باید با افسانه نفت 100 دلاری خداحافظی کرد.
کاهش 6 درصدی قیمت نفت تنها در یک روز رکوردی جدید در پنج و نیم سال گذشته بود. در این رابطه کارشناسان نفتی جهان معتقدند، نگرانی در مورد عرضه بیش از حد نفت در بازار شدت گرفته است و انتشار آماری مبنی‌بر افزایش تولید روسیه به بالاترین رقم از زمان فروپاشی شوروی تاکنون و افزایش صادرات نفت عراق به بالاترین میزان از سال١٩٨٠ از عوامل تشدید این نگرانی بوده است.
افزایش تولید نفت در عراق و روسیه برای جبران کسری درآمدها
عاصیم جهاد، سخنگوی وزارت نفت عراق، در هفته گذشته آماری را منتشر کرد که همین آمار بازار نفت را بی‌ثبات‌تر از همیشه کرد. براساس این آمار صادرات نفت عراق در ماه دسامبر به ٢,٩٤ میلیون بشکه در روز رسید که بالاترین سطح از دهه١٩٨٠ تاکنون بوده است. عراق و اقلیم نیمه خودمختار کردستان پس از سال‌ها اختلاف نظر درباره حق توسعه مستقل منابع انرژی، ماه گذشته درباره صادرات نفت از طریق ترکیه توافق کردند. براساس این قرارداد، منطقه شمالی عراق می‌تواند روزانه ٥٥٠ هزار بشکه نفت را از طریق خط لوله‌ای که به مرز ترکیه کشیده شده و دولت منطقه‌ای کردستان مجری آن است، به پایانه جیهان در دریای مدیترانه منتقل کند.
همچنین بنابر آمارهای منتشرشده وزارت انرژی روسیه، تولید نفت این کشور در ماه دسامبر نسبت به حد نصاب ١٠,٦٦٧میلیون بشکه‌ای ٣/٠درصد افزایش یافت. روسیه بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت خام در جهان به‌شمار می‌رود. آژانس بین‌المللی انرژی نیز اعلام کرد که عراق و روسیه ١٥درصد از نفت جهان را در ماه نوامبر تأمین کردند. در کنار این عوامل شرکت کانوکوفیلیپس آمریکا با اعلام این مطلب که این شرکت در یکی از پروژه‌های نفت دریای شمال واقع در نروژ به نفت رسیده، احتمال کاهش قیمت نفت را قوی‌تر کرد. برخی تحلیلگران هم به لغو تحریم‌ها علیه ایران اشاره می‌کنند که در صورت تصویب، صادرات نفت این کشور حدود ٥٠٠ هزار بشکه در روز افزایش می‌یابد. به‌گفته این مؤسسه، تولید نفت اوپک در ماه دسامبر، برای هفتمین ماه متوالی، فراتر از میزان هدف‌گذاری بود و این امر سبب کاهش بیشتر شاخص قیمت‌های نفت در بازار شده است. گویا این نرخ‌ها و افت‌های قیمت نفت، حداقل تا سال ٢٠١٥ پایانی ندارد. پایگاه خبری بلومبرگ به نقل از بانک مورگان استنلی آمریکا پیش‌بینی کرد، با افزایش عرضه نفت در جهان، بازار نفت در سال٢٠١٥ میلادی با مشکلات بیشتری روبه‌رو شود.
عربستان و تداوم خوش‌رقصی‌ها در بازار نفت
با تمامی این اتفاقات، گویا مسئولان عربستانی از افت قیمت نفت نه تنها ناراحت نبوده، بلکه با اعمال تخفیف‌های ویژه به مشتریان اروپایی خود به تداوم این افت نیز کمک می‌کنند. این کشور که بزرگ‌ترین صادرکننده نفت در جهان است، قیمت ماهانه نفت خود را برای خریداران اروپایی به‌شدت کاهش داده است. این ششمین‌بار از ماه ژوئن ٢٠١٤ (خرداد گذشته) است که عربستان سعودی قیمت نفت خود را کاهش می‌دهد. تحلیلگران معتقدند، این کاهش قیمت، نشان‌دهنده دفاع سهمگین عربستان‌سعودی از سهم بازار خود است. کشورهای دیگر عضو اوپک نیز در حالی که قیمت نفت خود را برای خریداران آسیایی گران‌تر کردند، در ماه دسامبر برای ششمین‌ماه متوالی، قیمت نفت این کشور برای پالایشگاه‌های نفت آمریکا را کاهش دادند.
ابهام در تهران و سیاست یک بام و دو هوا
در ایران، اما اتفاقات متفاوتی رخ می‌دهد. نوبخت، سخنگوی دولت معتقد است، در صورتی که قیمت نفت به نصف رقم فعلی هم برسد با کسری بودجه مواجه نخواهیم شد. او در توضیحات خود می‌افزاید: رسانه‌ها باید به دو واژه عدم تحقق منابع و کسری بودجه توجه داشته باشند و هنگام کاربرد این دو واژه، آنها را از هم تفکیک کنند؛ در صورتی که منابع پیش‌بینی‌شده دولت، از سهم نفت برای بودجه سال آینده تحقق پیدا نکند، مصارف را هوشمندانه کنترل خواهیم کرد؛ به‌طوری که دولت به هیچ عنوان با کسری بودجه مواجه نخواهد شد.
طرح ویژه مجلس برای قطع وابستگی بودجه به نفت و دلار
برخلاف سخنان نوبخت، نمایندگان مجلس؛ اما سیاست دیگری را در پیش گرفته‌اند. اعضای مجلس شورای اسلامی همزمان با سقوط جهانی قیمت نفت به کمتر از ٥٠ دلار، طرحی الحاقی را در دست بررسی دارند که در صورت تصویب نهایی، ضمن قطع وابستگی بودجه ٩٤ به نفت و ارز، کسری بودجه پنهان دولت نیز شفاف و آشکار می‌شود. احمد توکلی در گفتگو با مهر درباره طرح جدید قطع وابستگی بودجه ٩٤ به نفت و ارز که اقتصاددانان سرشناس مجلس و مرکز پژوهش‌ها آن را پیگیری می‌کنند، گفت: در صورت تصویب این طرح الحاقی، بودجه دولت برای همیشه از وابستگی به نفت و ارز خلاص می‌شود؛ به عبارت دیگر، بودجه به معنای واقعی کلمه «ریالی» می‌شود، همچنین تأثیرات نوسانات ارزی و نفتی بر بودجه دولت هم رخت برمی‌بندد تا اقتصاد مقاومتی نیز به معنای واقعی ملاک عمل قرار گیرد.
