حجت الاسلام محمدحسین معزی- روز عرفه، روز نهم ذی‌الحجه است و از آن جهت که حاجیان در آن روز در عرفات توقف می‌کنند و به دعا و نیایش می‌پردازند، وجه تسمیه مختلفی برای آن گفته‌اند که چرا اساساً به این روز، روز عرفه می‌گویند. روایات متعددی در این باره داریم؛ یکی از آنها این است که طبق روایت امام صادق(ع) بعد از این‌که آدم ابوالبشر از جوار رحمت الهی مجبور به هبوط به زمین شد، چهل روز هر بامداد بر فراز کوه صفا در حالت سجده گریه می‌کرد. جبرئیل آمد و پرسید: «چرا گریه می‌کنی؟» جواب داد: «خدای من، مرا از درگاهش رانده است». جبرئیل راهنمایی کرد و گفت: «توبه کن! توبه کن!» «چگونه؟» روز هشتم ذی‌الحجه آدم را به منی برد. شب را آنجا ماندند و صبح با جبرئیل به صحرای عرفات رفت. جبرئیل هنگام خروج از مکه احرام بستن را یادش داد، لبیک گفت و چون ظهر روز عرفه فرا رسید، دستور غسل داد. آدم که وارد صحرای عرفات شد، جبرئیل از جانب خدا به او چنین تعلیم داد که این تسبیح را بگو، خداوند تو را می‌بخشد. در عبارات و کلمات داریم که عرفه به معنی توبه هم هست و آن جایی که آدم در عرفات توبه کرد: «فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ»(1).
نکته بعد این‌که وقتی جبرئیل داشت مناسک حج را به ابراهیم(ع) می‌آموخت، چون به صحرای عرفات رسیدند، جبرئیل از او پرسید: «عَرَفتَ؟» شناختی؟ مشخص شد؟ یاد گرفتی؟ او ندای لبیک داد.
در عبارات داریم که ابراهیم(ع) وقتی مناسک حج را آموخت وارد صحرای عرفات شد، «عَرفتُ! عَرفتُ!» را فریاد می‌زد، یعنی شناختم! شناختم! اینها در مورد روز عرفه، روز نهم ذی‌الحجه است که حجاج از این روز اعمال حجشان بعد از این‌که از مکه خارج می‌شوند و مُحرِم هستند، آغاز می‌شود.
اما روز عرفه به معنی روز شناخت و خودسازی است. روایتی در کافی داریم(2) که امام صادق(ع) فرمودند: «هر کس که شب‌های قدر را از دست داد و نتوانست به نحو احسن از گناهش به درگاه خداوند توبه کند، از بهره‌های این روز از رحمت الهی غافل نشود»، روز تزکیه، توبه و شناخت است.
چه چیزی را بشناسیم؟ روز عرفه اعمال دارد که یکی از آنها این است که وجود مقدس حضرت سیدالشهدا(ع) در روز عرفه وقتی وارد صحرای عرفات شدند، در سمت چپ جبل‌الرحمه همایشی را تشکیل دادند و کنار آن ایستادند و شروع کردند به خواندن دعایی که من و شما در این روز به یاد و نام سیدالشهدا(ع) می‌خوانیم که مشهور به دعای سیدالشهدا(ع) در روز عرفه است. وجود مقدس پیغمبر(ص) در صحرای عرفات سخنرانی آخر را در حجه‌الوداع کردند که مفصل است. اما بحث این است که عرفات روز شناخت، معرفت و خودسازی است، محیطی است که ان‌شاءالله خدا نصیب همه ما بکند؛ در آنجا که وارد می‌شویم باید بر خاک آن صحرا بنشینیم و در پرتو عنایت خدا بین خود و خدا با او سخن بگوییم. انسان در آن صحرا از هر اعتبار دنیوی‌اش فاصله می‌گیرد، از مقام دنیوی‌، علم، مال و شهرتش فاصله می‌گیرد و فاصله بین خودش و خدایش چیزی نیست؛

همان‌طور که خداوند فرمود: «وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ»(3)، من از رگ گردن به شما نزدیک‌ترم و در آنجا انسان با خدا سخن می‌گوید. عبارات سیدالشهدا(ع) عجیب است و با حمد خدا شروع می‌کند و به ما یاد می‌دهند که چگونه با خدا سخن بگوییم و وقتی می‌خواهیم با خداوند راز و نیاز و به درگاه او شناخت پیدا کنیم، چگونه بگوییم.
 لذا روز عرفه، روزی است که در آن روز باید به دنبال این باشیم که جایگاه بنده و خدا چیست. جایگاه بنده در مقام بندگی توبه است، جایگاه خداوند پذیرش توبه است. جایگاه بنده این است که همه چیز را از خدا بداند و جایگاه خدا دست بخشایشگر خداست. جایگاه بنده اعتراف به گناه است، جایگاه خدا پوشانیدن گناه است. جایگاه بنده این است که بتواند دلش را از نفس و حکمت خدایی و خودش را از خدا پر کند و خداگونه شود که «القلب حرم الله»، خدا درون خانه‌اش جای بگیرد و جایگاه خدا این است که بتواند خلاءهای روحی بشر را پر کند.
لذا روز عرفه روزی است که انسان با خدای خود خلوت می‌کند و خدا را دعوت می‌کند، با این‌که بنده زشت عمل و سیاه کردار هستم، اما تو بیا جانشین تمام زشتی‌ها درون دلم و بزرگ‌ترین زیبایی‌ها و سرمایه‌ دلم باش. در این روز باید دقتمان به این نحو باشد.

 پی‌نوشت‌ها:
(1) قرآن کریم، سوره بقره، آیه 37.
(2) ج 2، ص 66.  
(3) قرآن کریم، سوره ق، آیه 16.