سید مصطفی میرسلیم-همان گونه که در مسیر تکامل ، انسانها و جوامع انسانی بترتیب مدارج و مراتبی را طی می کنند و امیدوارند ، با تأسی به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام، به شرائط عبد صالح خدا و جامعۀ نمونۀ الهی خود را نزدیک کند ، در مسیر سقوط نیز انسانها و جوامع مرحله به مرحله خود را به هلاک نزدیک می کنند مگر در میان این مسیر ارادۀ تغییر و اصلاح پدیدار شود .

انسان در محاسبات روزانۀ خود و بررسی وضع نفس باید به این مراحل سقوط توجه داشته باشد، مبادا ،در اثر تسویل، بدیهای او برایش زیبا جلوه­گر شود و از مهار کردن زشتیها و از اصلاح خود غافل بماند. همین فرآیند در مورد جامعه نیز مصداق می یابد. در این یادداشت ، با پناه بردن به خدای متعال، فهرست­وار به مراحل انحطاط و سقوط اشاره می شود:

1- جهالت : سرمنشأ زشتیها و ابتدای انحراف در نادانی است. مردم قبل از اشاعۀ اسلام در جهالت و خرافات غرق بودند و پیامبر اسلام آمد تا آنها را از آن مصیبت بزرگ برهاند. ریشۀ اولیۀ ایستادگی مردم در مقابل حقّ و نورانیت و زیبایی آن ، جهالت است. آنها حتی از جهل خود نیز بی خبرند و اگر کسی آنها را بیدار نکند در آن جهل مرکب تا ابد می مانند و فکر می کنند که بهترین سنتها و دستاوردها را دارند! از این رو همواره باید مراقبت کرد که موضع گیری ها و اقدامات فردی و جمعی ما ناشی از جهل یا اطلاعات ناقص نباشد و هرگاه بدان جهل و نقص پی برده شد ، آن راه ادامه نیابد و در مقابل هشدار دهنده سر تسلیم فرود­آید.

2- تعجب و انکار : اگر فردی نخواست از خواب غفلت برخیزد و جهالت را ترک گوید ، در مسیر سقوط ، به تعجب و انکار گرفتار می شود. هربار که جلوۀ جدیدی از حقیقت بر او عرضه می شود ، شگفت­زده می شود و بدون تأمل آن را انکار می کند تا ناچار نشود در مقابل حقّ زانو بزند و با اعتراف به حقانیت آن، نفس متکبر و مغرور خود را محکوم کند و از خودکامگی خارج شود.

3- استهزاء : با پایمردی حقّ­مداران ، فرد جاهل مغرور، قدم بعدی را در مسیر سقوط برمی­دارد و آن، ریشخند کردن مردان راه حقّ است : با ایما و اشاره آنها را تحقیر می کند و با زبان خود به مسخره کردن آنها می پردازد ؛ با کنایه و استعاره و داستانسرایی و شعربافی و طنزپردازی و هذل و هجو و لجن­مالی و اشاعۀ پیامهای گزنده و انحرافی و حق­ستیز ، سعی می کند چراغ حقّ را خاموش کند و شخصیت متزلزل خود را نجات دهد.

4- تطمیع : دشمنان حقّ برمبنای معیارهای خودساخته، در این مرحله سعی می­کنند حقّ­مداران را گرفتار وسوسه و ظواهر دنیا (مال و مقام و رفاه و مسکن و شهوات)کنند و آنها را از استقامت در مسیر حقّ بازدارند و به خود ملحق سازند.

5- تهدید و دشمنی آشکار : با نضج گرفتن حقّ و ظاهر شدن آثار آن ، استهزاکنندگان برخورد خشن خود را علنی می کنند و تهدید سرسختانه و مقابلۀ غیرسازماندهی شدۀ خود را با حقّ آشکار می نمایند و برای جلوگیری از تابش حقّ به ابراز عناد و مخالفت عملی با آن مبادرت می ورزند.

6- لجاجت : این فرآیندی است که ، علی رغم پی­بردن به زوایایی از حق، مانع پذیرش آن می شود و حقّ ستیزان را که در خودپرستی و دنیاطلبی گم­شده­اند ، به پافشاری بر باطل و رد کردن هرگونه پیشنهاد اصلاح می­کشاند و آنها را از خروج از مسیر سقوط محروم می­نماید.

7- تزویر : برای کم­رنگ کردن جلوه­های حقّ ، معاندان در این مرحله خود را دلسوز مردم و عقائد و آراء آنها و مدافع هنجارهای جاهلانۀ حاکم بر جامعه نشان می دهند و حتی حاضر می شوند با ظاهرفریبی و استفادۀ ابزاری از تمام ارزشهای دینی و شعارهای مذهبی و قوانین و مقررات در فرصتهای مختلف ، نظر عامۀ مردم را به خود جلب کنند و با ایجاد نوعی تردید در آنها و حتی ایجاد شکاف در بین آنها ، از گرایش جمعیِ آنها به سمت مبارزه با انحراف یا از ادامۀ حرکت حقّ­طلبان جلوگیری کنند.

8- اذیت و شکنجه : پس از پی بردن به ناکارآیی روشهایی که تا این مرحله در مقابل حق بکار بسته اند ، حق­ستیزان برای فعالیتهای ایذائی خود برنامه ریزی و طراحی می کنند. شروع آن با آزار رساندن به رهروان حقّ است به این امید که با اذیت آنها و اعمال بدترین شکنجه ها آنها را از ادامۀ راه خود بازدارند و دیگران را نیز از عواقب دنباله رویِ رهروان حقّ بترسانند.

9- تحریم : اذیت و شکنجه جنبۀ انفرادی دارد؛ دشمنان حقّ با مشاهدۀ بی­ثمری تلاشهای خود، در پرخاشگری قدم بعدی را برمی­دارند : تنبیه عمومی زن و مرد و پیر و جوان با اعمال تحریم­های اجتماعی و اقتصادی و افزایش فشار عمومی و تشدید ستم­ورزی .

10- توطئۀ قتل : یکی از مراحل تاریک طراحی دشمنان حقّ محروم کردن حق­مداران از رهبران و مدیرانشان است تا با حذف آنها ، به خیال باطلشان ، چراغ منیر حقّ را خاموش کنند. آنها سعی می کنند در میان حق­مداران و با سوء استفاده از صفا و سادگی آنها در میانشان نفوذ کنند و ، با کمین­کردن و اجرای ترفندهای دیگر ، به شکار و کشتار سرکردگانشان بپردازند.

11- جنگ : این آخرین مرحلۀ خصومت است که در آن دشمنان حقّ با استفاده از همۀ امکانات خود یورشی عمومی را آغاز می کنند تا به تضعیف کلی تا سرحدّ نابودی یا مهار کامل و اسارت حق­مداران ، جمعاً ، بینجامد . در این کژراهه هیچ معیار و ملاک انسانی جلودار آنها نیست و گویی در جهل و عناد خود کور و کر و گنگ اند و از هر حیوان وحشی درنده­تر و خون­ریزتز.

در این مراحل انسان به صورت فردی یا جمعی ، با ارتکاب اعمال تخریبی و ظلم و خلاف ، وارد چرخه ای می شود که عاقبت آن تغییر ماهیت انسان و تنزل رتبۀ اجتماعی و سقوط ارزشها است. خروج از این چرخۀ جهنمی در هر مرحله ای ، نیازمند بیداری وجدان و ارادۀ تغییر برای جبران خطاها و عمل صالح است که توفیق آن را خدای متعال نصیب کسانی می کند که با ایمان به او و پیروی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، از صمیم دل متنبه و نادم و ، بدون تعلل و ضایع کردن فرصتها ، دست به کار اصلاح شده باشند.