تصرف عُدوانی یک موضوع حقوقی است و به معنای به‌زور گرفتنِ یک زمین یا ملک از مالکِ آن یا از کسی است که بر اساسِ یک قرارداد با مالک زمین دارای حقی نسبت به‌عین یا منافع، آن ملک هست (مستأجر یا صاحب حق انتفاع).
اگر فردی مدعی غیرقانونی بودنِ رابطه تصرف باشد، باید با توسل به قانون و با اقامه دعوای حقوقی، این رابطه را برهم زده و متجاوز را از ادامه تصرفات خود بازدارد. در بعد حقوقی باید توجه داشت که مدت‌زمان تصرف سابق خواهان باید به‌اندازه‌ای باشد که او عرفا متصرف شناخته شود و این مدت، بنا بر نظر قاضی و عرف می‌تواند متفاوت باشد. به‌عبارت‌دیگر شخصی که مدعی تصرفات غیرقانونی متصرف کنونی در مال مورد تصرف هست باید سابقاً ازنظر عرف مدتی مال مزبور را در ید خود داشته باشد تا عنوان متصرف بر او اطلاق گردد تا بر اساس منشأ حق مکتسبه خود طرح دعوای تصرف عدوانی را مطرح نماید. ماده ۱۵۸ قانون آئین دادرسی مدنی دادگاه‌های عمومی و انقلاب، دعوای تصرف عدوانی را چنین تعریف می‌کند:
«دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید.»
این تعریف فقط شامل اموال غیرمنقول است؛ پس اگر کسی به‌صورت عدوانی اتومبیل یا تلفن همراه یا مال منقول دیگری را از تصرف او خارج سازد، تعریف فوق این موارد را شامل نخواهد شد. اگر مال با رضایت متصرف سابق از تصرف او خارج‌شده باشد و به تصرف دیگری درآید، سپس متصرف سابق، از رضایت خویش پشیمان شده و عدول نماید، عنوان تصرف عدوانی بر فعل متصرف لاحق، صادق نخواهد بود.
همچنین به‌موجب ماده 690 قانون مجازات اسلامی: تصرف عدوانی و ممانعت در حق یا مزاحمت نسبت به املاک متعلق به دولت یا اشخاص حقیقی یا حقوقی جرم بوده و با شکایت مالک قابل‌تعقیب کیفری است.
حمیدرضا سنگانیان
وکیل پایه‌یک دادگستری و مشاور حقوقی
* سؤالات حقوقی خود را می‌توانید به رایانامه info@shoma- weekly. ir یا شماره پیامک 20001342 ارسال فرمایید.