برخی از اصحاب تولید و صنعت و تجارت در ایران معتقدند که ساختار اقتصادی ما، باید اصلاحات فراوانی را از سر بگذراند تا بتواند ساختاری چابک، تولید محور و کاملاً اقتصادی و رقابتی در سطح جهان شود.
تولیدکنندگان نیز، یا اصول کار را درست رعایت نمی‌کنند، یا آنقدر درگیر موانع هستند که دیگر رمقی برایشان باقی نمی‌ماند که به کار اصلی شان برسند. در این زمینه، پای صحبت‌های اسدالله عسگراولادی، صادرکننده نامدار ایرانی نشسته‌ایم. عسگراولادی، که به تازگی با 708 رأی، مجدداً عضو بخش بازرگانی اتاق بازرگانی ایران شده است، به عنوان پیر این حوزه، حرف‌های جالبی برای گرفتن دارد.
مشروح گفت‌وگوی مشروح تسنیم با اسدالله عسگراولادی به شرح ذیل است:
** اقتصاد مقاومتی را چگونه تعریف می‌کنید؟
- عسکراولادی: اقتصاد مقاومتی، اقتصاد خودکفا شدن است. یعنی اقتصاد داخلی به گونه‌ای مقاومت کند که نیاز به خارج از کشور به حداقل رسیده و سلطه خارجی را حذف کند. تأمین نیازهای داخلی به‌گونه‌ای که کشور در تولید محصولات مورد نیاز خود، خودکفا و خوداتکا باشد، زمینه تحقق اقتصاد مقاومتی را مهیا می‌کند.
مقاومت از قدرت و پشتوانه محکم نشأت می‌گیرد و اقتصاد مقاومتی یعنی اقتصاد قدرتمند و پشتوانه محکم نقدینگی و چرخ گردان تولید و بازرگانی که باید برای رسیدن به این مقوله راه زیادی پیمود.
** سرمایه‌گذاری در اقتصاد مقاومتی چگونه جایگاه پیدا می‌کند؟
- عسکراولادی: سرمایه‌گذاری در صدر تحقق اقتصاد مقاومتی، اقتصادی محکم و مقتدر قرار دارد. سرمایه‌گذاری باید در صنایع کوچک و متوسط و در تولید، توزیع شود. سرمایه‌ای که به جای فعالیت‌های تولیدی در حوزه واردات ورود پیدا کرده و به‌صورت ارز از کشور خارج می‌شود، با الفبای اقتصاد مقاومتی در تناقض قرار دارد. اصل اقتصاد مقاومتی و همه حواشی آن، تولید قدرتمند و استحکام طرح‌های تولیدی و بازرگانی است که با منطق دلالی در تضاد قرار دارد.
** برای حذف دلالی چگونه باید کار را آغاز کرد؟
- عسکراولادی: باید تولید و مصرف به یکدیگر نزدیک شود. در شرایط فعلی، واحدهای بازرگانی به جای هدایت به سمت توزیع و عرضه به سمت واسطه‌ها سوق پیدا می‌کنند. واحدهای تولیدی به جای آنکه در نزدیکی بازار مصرف شکل بگیرند، در شهرهای اطراف و در حومه‌های بازار قرار گرفته‌اند که بستر مناسبی برای دلالی و واسطه‌گری فراهم می‌کند.
تعاونی‌ها و واحدهای تولید اگر به سمت عرضه مناسب هدایت و از سیستم معیوب توزیع فعلی خارج شوند، می‌توانند تولید تا مصرف خود را مدیریت کنند، در واقع یکی از مهم‌ترین راهکارهایی که برای حذف دلالی به معنای منفی آن باید اقدام کرد، نزدیکی بازارهای مصرف تا واحدهای تولیدی است، یعنی پیش از آنکه مجوز برای بهره‌برداری واحد تولیدی صادر کنیم، نزدیکی آن به بازارهای مصرف را بسنجیم یا برای سهولت محصول تولیدشده به بازار مصرف، چاره‌جویی کنیم.
** تراز بازرگانی چقدر در افزایش تولید مؤثر است؟
- عسکراولادی: واحدهای تولیدی علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، باید با هدف صادرات تولید کنند. اگر دست‌های میانی و دلالی کوتاه شود، می‌توان به تولید باکیفیت دست یافت. فرمول این کار حذف اقتصاد دلالی و زیرزمینی است. در اقتصاد فعلی که واحدهای تولیدی از سوی بانکها و دولت حمایت کافی نمی‌شوند، واحد‌ها خودبه‌خود به سمت دلال‌ها و واسطه‌ها به سمت تزریق نقدینگی سوق پیدا می‌کنند و در واقع اقتصاد دلالی و زیرزمینی تقویت می‌شود.
** اصلاح سیستم بانکی را چقدر ضروری می‌دانید؟
- عسگراولادی: یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای تحقق اقتصاد مقاومتی، اصلاح سیستم بانکی است. بانک‌های فعلی از چارچوب وظایف خود خارج شدند و با مفاسد اقتصادی فلج‌کننده روبه‌رو شده‌اند. به جای فعالیت‌های صحیح بانکی تبدیل به بنگاه‌های اقتصادی شدند و بنگاه‌داری می‌کنند. بانکها اجازه ندارند رستوران داشته باشند یا در واردات و صادرات سرمایه‌گذاری کنند. بانکها اکنون دریافته‌اند که برای افزایش درآمد و درآمدزایی در حوزه مسکن و ساخت و ساز سرمایه‌گذاری کنند. این در حالی است که ساخت و ساز و حضور در حوزه‌های دلالی با سیستم بانکی در تناقض آشکار است و به عنوان یک مفسده اقتصادی باید جلوی آن را گرفت.
** سرمایه‌گذاری توسط بانکها در کدام مجراهای قانونی می‌تواند هدایت شود؟
- عسگراولادی: بانکها به جای فعالیت در حوزه‌های دلالی و بنگاه‌داری، باید سرمایه خود را در اختیار واحدهای تولیدی قرار دهند و سرمایه‌های انباشته‌شده را به سمت بورس و تقویت تولید کشور هدایت کنند. در شرایط کنونی، بانکها به‌شدت از اقتصاد صحیح منجر به تولید منحرف شدند و اکنون وضعیت بورس نیز در شرایط خوبی قرار ندارد.
** بورس فعلی چقدر نزدیک استانداردهای دنیا است؟
- عسگراولادی: بورس در ایران نتوانسته هیچ‌گاه رونق بگیرد، چون ورشکسته و در اختیار بنگاه‌های دولتی است. فروشنده، دولت و خریدار هم دولت است. به شکل کاذب سهام کارخانه‌ها را بانک‌های دولتی خریداری کرده و دوباره همان بانکها به بانک‌های دیگر می‌فروشند. در واقع تولید سرمایه در بورس انجام نمی‌شود و خرید و فروش صورت گرفته تشریفاتی است. چنین بورسی نمی‌تواند معیارهای استاندارد دنیا را داشته باشد و تا زمانی که سرمایه و بانکها از بازرگانی فعلی خارج نشوند، نمی‌توان انتظار بورس قدرتمند داشت.
** از دیگر مصادیق فساد اقتصادی چه مصادیقی مطرح می‌کنید؟
- عسگراولادی: حذف رانت به‌ویژه رانت‌های بانکی یکی از مهم‌ترین مصادیق فساد بانکی است که باید برای حذف آن اقدام کنیم. هیچ فعال اقتصادی دانا به مسائل روزی نیست که نداند در بانکها رانت و رشوه به‌وفور وجود دارد. بانکها برای دادن تسهیلات به واحدهای تولیدی، پول‌های هنگفت دریافت می‌کنند. برای حذف چنین فسادی باید برخورد قاطع با مدیران کرد. برخوردی که مدیران متخلف نتوانند هیچ نوع فعالیت اقتصادی دوباره‌ای انجام دهند و برای همگان آشکار شود که چنین رفتار متخلفانه‌ای، پیامدهای سوء در پرونده آنان به جا خواهد گذاشت.
** سیستمی برای شناسایی چنین متخلفانی در کشور وجود دارد؟
- عسگراولادی: بله. قوه قضاییه یکی از مقتدر‌ترین واحدهای رسیدگی به تخلفات در کشور است و می‌تواند با قدرت و اقتدار، رصد صحیحی بر فعالیت‌های بانکی داشته باشد، اما اینکه چرا به این سمت هدایت نمی‌شود، برای من جای ابهام دارد. البته به‌جز رانت‌های ویژه، همه فعالان اقتصادی در تقویت رانت و رانت‌بازی مؤثرند، چرا که دریافته‌اند از طریق ضابطه، سریع‌تر می‌توانند بروکراسی حاکم را دور زده و به نتیجه برسند.
** تعریف بازار اقتصادی مشترک اسلامی می‌تواند منجر به تحقق اقتصاد مقاومتی شود؟
- عسگراولادی: چنین سیستمی پیش از این به‌وجود آمده و تا حدودی نتایج آن هم آشکار شده است. مالزی ابتکار این ایده را با تعریف برند حلال آغاز کرد، اما با وجود آنکه در اتاق بازرگانی، مؤسسه حلال وجود دارد که می‌تواند با تعریف برنج حلال، کالاهای تولیدی ایران را در بازارهای کشورهای اسلامی صادر کند، اما به‌علت مشکلاتی که در بسته‌بندی و قیمت وجود دارد، چندان ایده موفقی نیست.
از سوی دیگر کشورهایی نظیر عربستان، امارات و اندونزی نیز چنین اقدامی کرده‌اند که باعث شده رقابت در این بازار به اوج خود برسد. از سوی دیگر، کشورهایی نظیر استرالیا از کشورهای اسلامی خواسته اند با اعزام کار‌شناسان دینی بر روند تولید غذا به‌ویژه ذبح دام نظارت کنند و غذاهای تولیدی خود را با برند حلال وارد بازار کنند، بنابراین مقاومت‌هایی از کشورهای قدرتمند اقتصادی در این حوزه وجود دارد که امکان اجرای چنین ایده‌هایی را نمی‌دهد.
** بازار مشترک اسلامی می‌تواند جلوی تحریم را بگیرد؟
- عسگراولادی: واقعیت آن است که کشورهای اسلامی که شامل کشورهای جنوب خلیج فارس، شیخ‌نشینان، کویت و شمال آفریقا می‌شوند، کشورهای قوی و مقتدری در حوزه اقتصاد و صنعت نیستند. این کشور‌ها با نفت معیشت می‌کنند و سلطه در آنها در بالا‌ترین میزان خود قرار دارد، لذا برای طرح چنین ایده‌هایی باید قابلیت اجرا و واقعیت‌های موجود در بازار بین‌المللی را مورد توجه قرار داد.
** کدام کشور‌ها را نمونه موفق در اقتصاد مقاومتی می‌دانید؟
- عسگراولادی: با قاطعیت می‌توان گفت هند و چین جزو کشورهایی هستند که می‌توانند به‌عنوان الگو در مقاوم‌سازی اقتصادی مورد رصد کار‌شناسان قرار گیرند. به‌طور قطعی در 20 سال آینده هند یکی از بزرگ‌ترین قدرت‌های اقتصادی دنیا خواهد شد و چین به‌عنوان ابرقدرت اقتصادی شناخته می‌شود، لذا می‌توان با رصد سیستم‌های اقتصادی این کشور‌ها از راهکارهای صحیح آنها الگوبرداری کرد. اکنون چین سالانه 30 هزار میلیارد دلار صادرات داشته و 19 میلیارد دلار واردات می‌کند. چنین گردش مالی در سیستم اقتصادی به معنای قدرت بی‌چون و چرای حاکم در بازار است. برای تحقق اقتصاد مقاومتی جز شناخت شرایط موجود، درک واقعیت‌ها و استفاده از پتانسیل فعلی برای رسیدن به راهکارهای مقاوم‌سازی چاره‌ای وجود ندارد.
نمی‌توان ایده‌پردازی‌های روشن‌فکرانه داشت. تا زمانی که تبادلات تجاری و پتانسیل‌های داخلی در مختصات واقعی خود دیده نشود، اقتصاد مقاومتی محقق نخواهد شد.
** شرایط کنونی اقتصاد کشور را برای وقوع اقتصاد مقاومتی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- عسگراولادی: اقتصاد کنونی کشور بر مدار اقتصاد زیرزمینی، دلالی و واسطه‌گری شکل گرفته است. برای تحقق اقتصاد مقاومتی، حذف دلالی‌گری منفی و اصلاح سیستم بانکی، مفاسد اقتصادی موجود و تعریف آمار و اطلاعات شفاف، نخستین گام خواهد بود. به‌نظر می‌رسد به جای وقوع مدل‌های جدید اقتصادی باید به فکر حذف موانع و مشکلات بود. هدایت سرمایه و تقویت واحدهای تولیدی و آسیب‌شناسی سیستم توزیع از مهم‌ترین اقداماتی است که پیش‌نیاز اجرای اقتصاد مقاومتی خواهد بود.
** سیستم توزیع را معیوب توصیف کردید. چرا؟
- عسگراولادی: سیستمی که در آن برای تولید تا بازار چاره‌اندیشی شود، اما بازار رهاشده و یله باقی بماند، سیستم معیوبی است. توزیع در کشور ما رهاشده و تنها است. چه محصولات کشاورزی و چه محصولات صنعتی برای آنکه به بازار وارد شوند و در اختیار مصرف‌کننده قرار گیرند، باید از کانال و مجراهای صحیح اقتصادی عبور کنند تا از پنجه‌های دلالان و واسطه‌ها دور مانده و افزایش کاذب قیمت‌ها به‌وجود نیاید. اگر صادرات، واردات، میزان نیاز و مصرف کشور در سیستم اطلاعاتی شفاف دیده شود، نیازی به واردات بیش از اندازه نخواهد بود. اکنون واردات بسیاری از محصولات صنعیت باعث شده صنایع داخلی زمین‌گیر شوند، در حالی که از اساس نیازی به واردات آنها نبوده است. رصد مرز‌ها و تقویت سیستم نظارتی، پیش‌نیاز اصلاح سیستم توزیع شد.
